Süni İntellektdə Etika və Qərəzlilik

Bu gün süni intellekt texnologiyaları bir çox sahədə istifadə olunur və həyatımızın bir çox sahələrini asanlaşdırır. Bununla belə, süni intellekt sistemlərinin istifadəsi bəzi etik və qərəzli problemlər yarada bilər. Bu yazıda süni intellektdə etika və qərəzlilik məsələlərini araşdıracağam və bu məsələlərdə qarşılaşa biləcək problemləri və həlli üçün təklifləri müzakirə edəcəyəm.

Etik Məsələlər

Süni intellekt sistemləri insanlar adından qərar qəbul edə bildiyi üçün bu sistemlərin etik dəyərləri insanlar tərəfindən müəyyən edilməlidir. Bundan əlavə, insan həyatına təsir edəcək qərarlarda süni intellekt sistemlərindən istifadə edilirsə, verilən qərarlar dəqiq və ədalətli olmalıdır. Beləliklə, süni intellektdəki etik məsələləri aşağıdakı kimi ümumiləşdirə bilərik:

1. Avtonomiya Problemi: Süni intellekt sistemləri avtonom şəkildə qərar verə bildiyi üçün bu sistemlərin qərarlarına insan müdaxiləsi olmadığı zaman etik problemlər yarana bilər. Məsələn, avtonom bir avtomobil qəza zamanı hansı qərarı verəcəyini müəyyən etdikdə, bu qərarın etik olub-olmaması müzakirəyə açıq olur.

2. Məxfilik Problemi: Süni intellekt sistemləri insanların şəxsi məlumatlarını toplayıb təhlil edərək qərar verə bilər. Bununla belə, bu məlumatların məxfiliyi və təhlükəsizliyi etik problemə çevrilə bilər. Buna görə də, süni intellekt sistemləri məlumatların məxfiliyinə həssas olmalıdır.

3. Ədalət problemi: Süni intellekt sistemləri insanların həyatına təsir edən qərarlar qəbul edərkən, bu qərarlar ədalətli olmalıdır.

4. Məlumat Məxfiliyi və Məxfilik: Süni intellekt texnologiyaları böyük həcmdə məlumat toplayır və bu məlumatları təhlil edir. Bu, insanların məlumat məxfiliyinin pozulması ilə nəticələnə bilər.

5. Qərəz: Süni intellekt texnologiyaları məlumat dəstlərinin keyfiyyətindən və müxtəlifliyindən asılı olaraq qərəzli qərarlar qəbul edə bilər. Bu, insanların bərabərlik və ədalət tələblərini poza bilər.

6. İstiqamətli Manipulyasiya: Süni intellekt texnologiyaları insanları yönləndirmək və manipulyasiya etmək üçün hazırlana bilər. Bu, insanların azadlıqlarına və seçimlərinə mane ola bilər.

7. Məsuliyyət: AI texnologiyalarının qərarlarına görə məsuliyyət çox vaxt aydın deyil. Bu, AI texnologiyalarının etik məsələlərinə görə kimin məsuliyyət daşıdığını müəyyən etməyi çətinləşdirə bilər.

8. İnsani Dəyərlər: Süni intellekt texnologiyalarının qərarları insan dəyərləri ilə uyğun gəlməyə bilər. Bu, insanların dəyərlərinə zidd qərarların qəbul edilməsinə səbəb ola bilər.

Süni intellekt texnologiyaları bu gün bir çox sektorlarda istifadə olunur. Lakin süni intellektdən istifadə zamanı yaranan etik problemlər insanların azadlıqlarına, hüquq və dəyərlərinə xələl gətirə bilər. Buna görə də, süni intellektdə etik prinsiplərin tətbiqi texnologiyanın insanlara zərər verməsinin qarşısını alaraq, daha ədalətli və təhlükəsiz istifadəsini təmin edə bilər. Bu bölmədə süni intellektdə etik prinsiplər məsələsi geniş şəkildə müzakirə olunacaq və mövzu ilə bağlı mühüm məlumatlar və nümunələr verəcəyəm.

Süni intellekt texnologiyalarının istifadəsi özü ilə bir çox etik problemləri də gətirir. Bu problemlərin bəziləri insanların azadlıq hüquqlarına xələl gətirə bilər. Məsələn, süni intellekt texnologiyaları, qərəzlilik, məlumatların məxfiliyi, məxfilik və məsuliyyətlə bağlı problemlər ola bilər. Buna görə də, süni intellektdə etik prinsiplərin tətbiqi texnologiyadan daha etibarlı və ədalətli istifadəni təmin edə bilər. Süni intellektdə bəzi etik prinsiplər bunlardır:

1. Ədalət: Süni intellekt texnologiyaları ədalət prinsiplərinə uyğun dizayn edilməlidir. Ona görə də bərabərlik, insan hüquqları və ədalət kimi dəyərlər nəzərə alınmalıdır. Məsələn, işə qəbul prosesində süni intellektdən istifadə edilirsə, namizədlərin irqi, cinsi və ya cinsi oriyentasiyası kimi xüsusiyyətləri alqoritmin qərarına təsir etməməlidir.

2. Etibarlılıq: Süni intellekt texnologiyalarının qərarları etibarlı olmalıdır. Buna görə də alqoritmlərin düzgünlüyü sınaqdan keçirilməli və yoxlanılmalıdır. Süni intellekt texnologiyaları insanların həyatına birbaşa təsir edə bildiyi üçün etibarlılıq məsələsi son dərəcə vacibdir.

3. Məsuliyyət: Süni intellekt texnologiyalarından istifadə insanların azadlıqları, hüquqları və dəyərləri ilə bağlı bir çox problemlər yarada bilər. Bu problemlər xüsusilə süni intellekt alqoritmlərinin qərar vermə proseslərində insan amilinin azalması və ya aradan qaldırılması səbəbindən yarana bilər. Buna görə də süni intellektin etik prinsipləri arasında məsuliyyət anlayışı son dərəcə əhəmiyyətlidir. Məsuliyyət süni intellekt texnologiyalarının qərar qəbul etmə proseslərində insanların həyatına, azadlıqlarına və hüquqlarına təsir göstərə bilməsi nəzərə alınmaqla müəyyən edilir. Süni intellekt sistemlərinin qərarları özləri ilə etik və hüquqi məsuliyyətlər də gətirir. Süni intellekt sistemləri düzgün dizayn edilmədikdə və ya tətbiq edilmədikdə, xüsusilə insanların həyatına təsir edə biləcək vəziyyətlərdə ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.

Qərəz nədir?

Qərəz insanların müəyyən qrupa və ya fərdlərə qarşı əvvəlcədən mövcud olan, adətən mənfi düşüncələri və münasibətidir. Qərəz tez-tez şüursuz şəkildə baş verir və onun təsiri altında olanların qərarlarına təsir göstərə bilər.

Süni intellektdə qərəz problemi

Süni intellekt sistemləri insanların şüurlu və ya şüursuz olaraq sahib olduqları qərəzləri də daşıya bilər. Bu qərəzlər süni intellekt sistemlərinin qərarlarına təsir edərək ədalətsiz nəticələrə səbəb ola bilər.

Məsələn, işə qəbul prosesində süni intellekt sistemlərindən istifadə edildikdə, bu sistemlər cins, yaş və irq kimi xüsusiyyətlərə görə ayrı-seçkilik edir ki, bu da qərəz problemi yaradır. Bundan əlavə, xəstələrin diaqnoz və müalicə proseslərinə səhiyyə məlumat bazasından istifadə edilməklə avtomatik qərar verildiyi halda, bu sistemlərin xəstələrin irq, cins və yaş kimi xüsusiyyətlərindən istifadə edərək səhv diaqnoz və müalicə tövsiyələri verməsi qərəzlilik problemidir.

Qərəzin Süni İntellektə Təsiri

Süni intellekt sistemləri insanların sahib olduğu qərəzləri daşıya bilər və qərarlarında bu qərəzlərdən istifadə edə bilər. Bu halda, AI sistemləri tərəfindən verilən qərarlar qərəzli ola bilər və ədalətsiz nəticələrə səbəb ola bilər. Məsələn, işə qəbul prosesində süni intellekt sistemləri qadınların kişilərə nisbətən daha az istedadlı olması ilə bağlı qərəzli fikirlər daşıyırsa, bu qərəzlilik qərar vermə prosesində öz əksini taparaq, işə qəbul prosesində qadınların dezavantajlı olmasına səbəb ola bilər.

Həll Təklifləri

Təbii ki, süni intellektdə qərəzlilik problemlərinin həlli yollarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

1. Məlumatın Əvvəlcədən İşlənməsi: Süni intellekt sistemlərinin məlumatların qərəzli olmasının qarşısını almaq üçün toplanmış məlumatların qərəzli elementləri təmizlənməlidir və ya filtrlənməlidir. Bu proses süni intellekt sistemlərinə məlumat dəstindəki qərəzliyi azaltmaqla daha ədalətli qərarlar qəbul etməyə kömək edəcək.

2. Çox Perspektivlər: Fərqli perspektivləri olan insanların məlumat dəstlərinin yaradılması süni intellekt sistemlərinin daha ədalətli qərarlar qəbul etməsinə kömək edə bilər. Məsələn, işə qəbul prosesində müxtəlif cinsdən, yaşdan və irqdən olan qadınları və namizədləri əhatə edən məlumat dəstləri süni intellekt sistemlərinə daha ədalətli qərarlar qəbul etməyə kömək edə bilər.

3. Təlim məlumatlarında müxtəliflik: Süni intellekt sistemləri təlim məlumatlarında qərəzli elementlər daşıya bilər və bu qərəzliliyi qərar qəbul etmə prosesində əks etdirə bilər. Buna görə də, təlim məlumatlarında müxtəlifliyi təmin etməklə, süni intellekt sistemləri daha ədalətli qərarlar verə bilər.

4. İnsan Nəzarəti: Süni intellekt sistemlərinin qərarları insanlar tərəfindən təsdiqlənməlidir. Bu yolla insanların ön mühakimələrinin sistemdə əks olunmasının qarşısı alına bilər.

5. Şəffaflıq: Süni intellekt sistemlərinin qərarları şəffaf şəkildə izah edilməlidir. Beləliklə, qərar vermə prosesində qərəzli elementlər müəyyən edilə və lazımi düzəlişlər edilə bilər.

6. Etik Prinsiplərin Tətbiqi: Süni intellekt sistemlərindən istifadə zamanı etik prinsiplərin tətbiqi qərəzli qərarların qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Buna görə də, süni intellekt sistemlərinin inkişafı və istifadəsi zamanı etik prinsiplər nəzərə alınmalıdır.

Texnologiya daha geniş yayıldıqca süni intellektdə qərəzlilik problemləri daha da aktuallaşır. Odur ki, süni intellekt sistemlərinin inkişafı və istifadəsi zamanı qərəzli məsələlərə diqqət yetirmək daha ədalətli və insani qərarlar qəbul etməyə imkan verəcək.